Hoe verzilver je de kansen die digitalisering in de cultuursector biedt? En hoe ontdek je de potentie die digitalisering kan hebben voor jouw culturele organisatie? Tijdens de eerste uit een reeks van vier kennissessies van gemeente Den Haag die georganiseerd en gemodereerd werd door Art-up, stonden deze vragen centraal.
Amsterdam Museum, ILFU (International Literature Festival Utrecht) en Thunderboom Records deelden tijdens deze eerste kennissessie lessen en tips aan de hand van praktijkvoorbeelden. Daarnaast maakten we kennis met de landelijke subsidieregeling van Cultuurloket DigitALL én hielpen we elkaar tijdens een korte workshop aan goede ideeën.
Op een zonnige middag in september, het culturele seizoen is gestart, komen Haagse cultuurmedewerkers samen in het café van theater de Regentes. Geïnteresseerden vanuit verschillende Haagse culturele instellingen sluiten aan: van poppodium Paard tot Theaterschool Rabarber, van CultuurSchakel en Popradar tot Kunstmuseum Den Haag.
Digitalisering: een aanvulling, geen vervanging
De eerste sessie over digitalisering past goed bij de Haagse cultuurvisie, vertelt Mark van den Einde, financieel beleidsmedewerker van gemeente Den Haag. In deze cultuurvisie beschrijft de gemeente de basisvoorwaarden voor een vitale, weerbare en duurzame cultuursector. Digitalisering is een van de manieren om de eigen culturele organisatie toekomstbestendig te houden. Als je het op de goede manier inzet. Maar hoe doe je dat dan?
Tanja Zuijderwijk van Cultuurloket DigitALL trapt de bijeenkomst inhoudelijk af. “Start digitalisering altijd vanuit een vraag of een probleem. Onderzoek vervolgens of digitalisering daar een oplossing voor biedt, en zo ja: hoe?”, adviseert Tanja. Het kan zomaar zijn dat bij sommige vragen een fysiek middel beter past, of een combinatie van online en offline. “Het doel gaat altijd voor het digitale middel.”
Cultuurloket DigitALL financiert digitaliseringsprojecten in de cultuursector. Zowel cultuurmakers als presentatie-instellingen kunnen bij hen terecht. “Digitalisering moet een toevoeging zijn op wat je doet, geen vervanging daarvan. Start vanuit jullie missie en doelen, en bedenk vanuit daar wat de toegevoegde waarde van digitalisering kan zijn”, vertelt Tanja.
TIP:
Heb je een plan, maar kom je er als culturele organisatie niet helemaal uit?
De adviseurs van Cultuurloket DigitALL helpen je graag op weg tijdens de wekelijkse spreekuren.
Foto: Martijn Beekman
Digitalisering voor nieuwe doelgroepen
De potentie van digitalisering zit onder meer in het betrekken van doelgroepen die je minder goed of zelfs helemaal niet bereikt. Bijvoorbeeld omdat ze jouw werk normaal gezien niet kunnen volgen (denk aan doven, slechthorenden of anderstaligen), omdat ze niet naar je werk toe (kunnen) komen of omdat ze zich niet aangesproken voelen door je aanbod (bijvoorbeeld jongeren). Zo financierde Cultuurloket DigitALL Nu:Reality dat met VR-vertoningen jongeren naar zeven Nederlandse filmhuizen trekt. En Tryater Toegankelijk, dat de Fries gesproken voorstellingen van dit theatergezelschap via smart glasses vertaalt naar Nederlands, Engels of gebarentaal. Ook het voorbeeld van Smartphone Orchestra inspireert. Met een digitaal spel trok dit initiatief een jonger publiek naar klassieke concerten.
Praktijkvoorbeeld: Amsterdam Museum
Maar hoe start je zo’n project, en waar moet je rekening mee houden? Marije Fokkema van Amsterdam Museum vertelt over ‘Vrouwen van Amsterdam - een ode’. Belangrijk om te weten: dit museum is er voor iedereen die zich verbonden voelt met Amsterdam. Toch weet het museum lang niet alle mensen die aan deze voorwaarde voldoen aan zich te verbinden. Op verschillende manieren brengen ze daar verandering in: met projecten in verschillende Amsterdamse wijken, door de collectie te verrijken met nieuwe, hedendaagse stukken en door digitale communities te bouwen, zoals voor ‘Vrouwen van Amsterdam’. Op een platform mochten mensen hun persoonlijke ode aan een voor Amsterdam betekenisvolle vrouw uploaden. Alle odes kwamen op het platform en werden onderdeel van de collectie van het Amsterdam Museum. Van de meest bijzondere bijdragen maakten ze een tentoonstelling, een boek en een podcast. Het was een succes: het museum verzamelde in totaal 4439 odes over vrouwen in alle soorten en maten en verrijkten daarmee het verhaal van de stad.
Hoe maak je van zo’n platform een succes? Het mobiliseren van mensen kost tijd. Amsterdam Museum zette zélf acties uit om mensen voor het schrijven van een ode te enthousiasmeren. Ze organiseerden bijvoorbeeld schrijfworkshops voor Amsterdammers en ze vroegen 39 bekende Amsterdamse auteurs een ode te schrijven. Voordat het platform live ging, stonden er daardoor al heel wat odes op. Dat zorgde voor inspiratie én voor vulling: mensen posten op een nieuw platform liever niet als eerste. Ook waren er ambassadeurs die het platform aanjoegen en Amsterdam Museum trok de wijken in om bewoners uit te nodigen zélf een ode te maken. Het platform en de odes zijn nu onderdeel van de museumcollectie.
Marijke Fokkema van Amsterdam Museum tipt:
● Start klein. Het platform ‘Vrouwen van Amsterdam’ is een microsite op de website van Amsterdam Museum. Dat zorgt voor herkenbaarheid. Bovendien navigeren bezoekers gemakkelijk terug naar de hoofdwebsite. De investering van een microsite is kleiner dan het ontwikkelen van een volledig nieuw platform.
● Maak voldoende tijd vrij. Een platform vult zich niet vanzelf. Het kost tijd voor mensen het weten te vinden. Plus: Amsterdam Museum controleerde en categoriseerde alle binnengekomen odes handmatig – een arbeidsintensief karwei.
● Combineer offline en online. Zonder de offline schrijfworkshops en activiteiten in de wijken was het platform nooit zo succesvol als nu. Zorg dat mensen zich verbonden voelen met de boodschap. Betrek hen offline, zodat ze online mee willen doen.
● Koester de community. Amsterdam Museum wist een flinke schare mensen aan zich te binden via ‘Vrouwen van Amsterdam’. Mensen die enthousiast zijn om het vrouwelijke perspectief op de stad te (blijven) vertellen. De tentoonstelling is inmiddels afgelopen. Maar het is zonde om de community ineens aan haar lot over te laten: zij zijn immers een enthousiaste en actieve achterban van de organisatie.
Digitalisering voor duurzame inkomsten
Online aanwezigheid kan zorgen voor een nieuw verdienmodel, bijvoorbeeld doordat je het aanbod op een andere manier toegankelijk maakt of verrijkt. Tanja van Cultuurloket DigitALL noemt als voorbeeld EMTV, de streamingdienst van Festival Oude Muziek Utrecht, waarop liefhebbers van dit genre zich op kunnen abonneren. Zo houdt het festival fans het hele jaar door betrokken, en genereert het inkomsten via de abonnementsgelden.
Praktijkvoorbeeld: ILFU
ILFU (International Literature Festival Utrecht) kreeg iets soortgelijks voor elkaar. Naast het festival in september is er een Academy met online en offline workshops, en online magazine Daily, waarop wekelijks verhalen, essays en interviews verschijnen. Gijs Wilbrink vertelde erover tijdens deze eerste kennissessie. ILFU begon Daily tijdens corona, om contact met de doelgroep te houden. Het groeide uit tot een actief platform. ILFU koppelde hier vervolgens een membershipmodel aan. Voor € 4,50 per maand hebben leden toegang tot exclusieve content
en kunnen ze deelnemen aan activiteiten zoals een online boekenclub. Het platform is voor ILFU belangrijk, omdat hier fans van het festival met elkaar én met de organisatoren in gesprek gaan. Dat vergroot de betrokkenheid bij het onderwerp (literatuur) in het algemeen, en bij ILFU in het bijzonder. Door het membershipmodel heeft de organisatie de trouwste achterban in beeld en mobiliseert ze ambassadeurs. En ja: het zorgt natuurlijk ook voor een duurzame stroom van inkomsten voor de organisatie buiten het festival om.
Een membershipmodel is niet zomaar succesvol. Elk nieuw lid van ILFU Daily krijgt bijvoorbeeld een semi-persoonlijke mail van Manon Uphoff. Wekelijks is er een nieuwsbrief en een bijeenkomst van de online boekenclub, die zo nu en dan ook fysiek bij elkaar komt. Ook hebben Daily-members toegang tot exclusieve content en het uitgebreide festivalarchief met talks en interviews van de afgelopen edities. Met andere woorden: de relatie is belangrijker dan de transactie. ILFU zorgt ervoor dat zijn power users zich waardevol voelen. De organisatie biedt meerwaarde en zorgt ervoor dat de trouwe volgers zich onderdeel voelen van de online gemeenschap. Dit alles houdt hen langer betrokken dan wanneer je bijvoorbeeld alleen inzet op kortingen.
Gijs Wilbrink van ILFU tipt:
● Begin je digitale aanpak klein, maar bedenk vooraf wel goed wat je daarvoor technisch nodig hebt. Zo merkte ILFU Daily al snel dat mensen sneller afhaken wanneer ze hun lidmaatschap handmatig moeten betalen. Automatisch afschrijven heeft dus de voorkeur. Maar dan moet je dat technisch wel kunnen regelen.
● Maak je community onafhankelijk van je organisatie. Door het onderwerp en de content goed af te bakenen, trek je een specifieke doelgroep aan. Jouw community wordt the place to be in jouw niche. Members gaan onderling in gesprek over – in het geval van ILFU – literatuur. Zo maak je het succes van de community minder afhankelijk van jouw organisatie; de community houdt zichzelf in stand.
● Groei stap voor stap mee met je doelgroep. ILFU Daily wil het aanbod nu bijvoorbeeld met een goed passend customer relationship management (CRM) systeem personaliseren. Stel dat een member regelmatig interviews leest en content bekijkt over poëzie, zou ILFU actief kunnen wijzen op een poëzieworkshop in de academy of een poëziewedstrijd tijdens het festival. Door deze stap behoudt en versterkt het platform haar meerwaarde.
Digitalisering als artistieke kracht
Online middelen kunnen je dus helpen om nieuwe of andere doelgroepen te bereiken en het geeft mogelijkheden voor nieuwe verdienmodellen. Maar er is nog een kans. Wat als je digitalisering inzet om het artistieke product of een bezoek aan een festival, voorstelling of tentoonstelling te verrijken?
Praktijkvoorbeeld: Thunderboom Records
Max Tiel is medeoprichter van Thunderboom Records: een tech innovatielab voor de muziekindustrie. Vanuit het project Next Stage AR onderzochten zij samen met Nederlandse muziekpodia een laagdrempelige manier om met AR (augmented reality) aan de slag te gaan. Het lab ontwikkelde een AR-tool voor de Nederlandse muziekindustrie om onafhankelijk van big tech met AR te starten. Samen met een Nederlandse artiest deden ze een pilot. Ze maakten een AR-wereld die bezoekers tijdens haar optreden via een QR-code konden bekijken. Het was een succes: fans filmden en deelden deze AR-ervaring massaal. Het maakte het concert nog unieker en zorgde voor mooie pr voor de concertzaal.
Met poppodium Melkweg ontwikkelde Thunderboom een AR-experience voor een van hun indoor festivals. In het poppodium hingen QR-codes waar bezoekers de timetable driedimensionaal en geheel in stijl van het festival bekeken. De richtingaanwijzers naar de verschillende zalen waren ook deels digitaal. Theater en concertzaal 30CC in Leuven pakte het anders aan. Zij voegden een QR-code toe aan hun nieuwe seizoensbrochure. Door de code te scannen, liepen bezoekers via augmented reality op hun telefoon door het nieuwe seizoen. In die immersieve wereld zat ook meteen een knop om tickets te kopen.
Max Tiel van Thunder- boom Records tipt:
● Doe niet alles in een keer. Sta eerst stil bij: wat wil je doelgroep? En: wat is belangrijk voor ons als organisatie? Bij ons waren een paar richtlijnen leidend. We ontwikkelen zoveel mogelijk open source. We verzamelen zo weinig mogelijk data. En wat we doen, moet goed toegankelijk zijn voor de muziekindustrie. Vanuit deze waarden starten we op kleine schaal. Is het een succes, dan schalen we stap voor stap op.
● Kijk naar wat er al is. Onze immersieve werelden ontwikkelen we vanuit tweedimensionale beelden. Dat is makkelijker, sneller en goedkoper dan meteen werken aan ingewikkelde driedimensionale projecties. Door deze aanpak herken je onze AR-ervaringen meteen: het zorgt inmiddels voor een unieke look & feel.
● Werk samen en deel je kennis. Doordat we samenwerken met verschillende partners in de muziekindustrie, bundelen we wat we weten en delen we de lasten. Het maakt onze experimenten beter. De tools die we ontwikkelen, zijn vervolgens weer vrij beschikbaar. Kijk gerust eens op onze website en gebruik wat je kunt gebruiken.
Aan de slag!
Het klinkt mooi, dit soort inspirerende voorbeelden. Maar hoe kom je nu zélf aan een goed idee voor je organisatie? De lotusmethode – een brainstormtechniek – hielp deelnemers tijdens deze eerste kennissessie op weg. De korte workshop leverde in krap twintig minuten mooie gesprekken en frisse inzichten op. Een stichting die de nalatenschap van een Nederlandse componist levend houdt, kreeg de tip om voor een platform samenwerkingspartners te zoeken. Zo deel je de lasten, organiseer je de marketing samen en profiteer je van elkaars achterban. Een Haagse toneelschool kwam op het innovatieve idee om leerlingen te werven via AR. Zodat ze zichzelf alvast – via een mobiel in hun eigen woonkamer – in een voorstelling konden zien. Opvallend en leuk: kinderen en ouders delen de ervaring met anderen en zorgen zo voor (gratis) promotie van het aanbod.
Tip:
Wist je dat de gemeente Den Haag een subsidieregeling heeft voor cultureel ondernemerschap en bedrijfsvoering? En dat digitaliseringsplannen die bijdragen aan een steviger zakelijk beleid hiervoor in aanmerking kunnen komen? Kijk hier voor meer informatie, of neem contact op met de gemeente via infocultuur@denhaag.nl.
De deelnemers praten na tijdens de borrel en keren met een hoofd vol ideeën huiswaarts. Op naar kennissessie twee!
Geschreven door: Iris van den Boezem
Foto: Martijn Beekman
Wil je doorpraten over dit onderwerp?
Anne maakt graag kennis met je!
Anne voelt feilloos aan wat elk individu nodig heeft om zich verder te ontwikkelen, of het nu gaat om haar collega’s of de deelnemers aan onze groepsprogramma’s.
Wil je doorpraten over dit onderwerp of heb je een idee voor een interessante samenwerking? Je kunt contact opnemen met Anne via anne@art-up.nl.